Kolesterol, vücudun hücre zarları ve östrojen ve testosteron gibi hormonlar için bir yapı taşı olarak ihtiyaç duyduğu kimyasal bir bileşiktir. Karaciğer vücudun kolesterolünün yaklaşık %80’ini üretir ve geri kalanı et, kümes hayvanları, yumurta, balık ve süt ürünleri gibi besin kaynaklarından gelir. Bitkilerden elde edilen yiyecekler kolesterol içermez.
Kan dolaşımındaki kolesterol içeriği karaciğer tarafından düzenlenir. Bir yemekten sonra, diyetteki kolesterol ince bağırsaktan emilir ve metabolize edilir ve karaciğerde depolanır. Vücut kolesterol gerektirdiğinden, karaciğer tarafından salgılanabilir.
Vücutta çok fazla kolesterol olduğunda, arterlerin iç duvarları boyunca plak adı verilen birikintilerde birikebilir ve bu da daralmasına neden olabilir.
Farklı kolesterol türleri nelerdir?
Kolesterol kan dolaşımında serbestçe dolaşmaz. Bunun yerine, kandaki lipoproteinler (lipo = yağ) ile bağlanır veya taşınır. Kolesterol miktarı ile ilişkili olarak ne kadar protein olduğuna bağlı olarak kategorize edilen üç tip lipoprotein vardır.
Düşük yoğunluklu lipoproteinler (LDL) daha yüksek bir kolesterol-protein oranı içerir ve “kötü” kolesterol olarak kabul edilir. Yüksek LDL lipoprotein seviyeleri, arter duvarlarının iç kısmı boyunca kolesterol plaklarının oluşmasına yardımcı olarak kalp hastalığı, inme ve periferik arter hastalığı riskini artırır. Zamanla, plak birikimi (plak birikintileri) arttıkça, arter daralır (ateroskleroz) ve kan akışı azalır. Plak yırtılırsa, herhangi bir kan akışını engelleyen bir kan pıhtısının oluşmasına neden olabilir. Bu pıhtı, kalpteki koroner arterlerden birinde pıhtı oluşursa, kalp krizi veya miyokard enfarktüsünün nedenidir.
Yüksek yoğunluklu lipoproteinler (HDL) daha yüksek bir protein seviyesi ve daha düşük bir kolesterol seviyesinden oluşur. Bu “iyi” kolesterol olarak olma eğilimindedir. HDL-LDL oranı ne kadar yüksek olursa, birey için o kadar iyidir, çünkü bu oranlar potansiyel olarak kalp hastalığına, felce ve periferik arter hastalığına karşı koruyucu olabilir.
Çok düşük yoğunluklu lipoproteinler (VLDL) LDL’DEN daha az protein içerir. LDL gibi VLDL, plak birikintileri ile ilişkilendirilmiştir.
Trigliseritler (bir tür yağ), LDL seviyeleri yüksek ve HDL düşükse kolesterol içeren plakları artırabilir.
Yüksek kolesterol neden tehlikelidir?
Yüksek kolesterol seviyeleri, kalp hastalığı, inme ve periferik arter hastalığı için risk faktörlerinden biridir. Her üç hastalıkta da kolesterol içeren mekanizma aynıdır; arterlerdeki plak birikmesi, bu kan damarlarının beslediği hücrelerin ve organların işlevini etkileyen kan akışını azaltır.
Aterosklerotik kalp hastalığı veya kalpteki daralmış koroner arterler, kalp kasının çalışması için yeterli oksijen sağlanmadığında anjina semptomlarına neden olabilir.
Beyindeki kan akışının azalması, beyindeki küçük arterlerin daralmasına veya boyundaki daha büyük karotis arterlerin tıkanmasına bağlı olabilir. Bu geçici iskemik atak (TIA) veya inme ile sonuçlanabilir.
Periferik arter hastalığı, bacakları besleyen arterlerin kademeli olarak daralmasını tanımlar. Egzersiz sırasında, bacaklar yeterli kan kaynağına sahip değilse, topallık adı verilen ağrı geliştirebilirler.
Vücuttaki diğer arterler, bağırsağa mezenterik arterler ve böbreğe renal arterler de dahil olmak üzere daralmalarına neden olan plak birikiminden de etkilenebilir.
Kolesterol nereden geliyor?
Karaciğer vücuttaki LDL seviyelerini yönetmekten sorumludur. LDL üretir ve kan dolaşımına salgılar. Karaciğer hücrelerinde “izleyebilen” ve LDL seviyelerini ayarlamaya çalışan reseptörler vardır. Bununla birlikte, daha az karaciğer hücresi varsa veya etkili bir şekilde çalışmazlarsa, LDL seviyesi yükselebilir.
Diyet ve genetik, bir kişinin kolesterol seviyelerinde önemli bir rol oynar. Karaciğer reseptör hücrelerinin sayısının düşük olduğu ve LDL seviyelerinin yükseldiği ailesel hiperkolesterolemi (hiper=daha fazla = kolesterol + emia=kan) için genetik bir yatkınlık olabilir ve daha genç yaşta aterosklerotik kalp hastalığı potansiyeline neden olabilir.
Diyette kolesterol, et, yumurta ve süt ürünlerinde bulunan doymuş yağlardan gelir. Aşırı alım, kandaki LDL seviyelerinin yükselmesine neden olabilir. Hindistan cevizi, hurma ve kakaodan yapılan bazı bitkisel yağlar da doymuş yağlarda yüksektir.
